Case Studies (i te Reo Māori)

Te Ako Ararau i roto i Ngā Kura Māori

Kupu Whakamihi

Tuia te rangi i runga nei

Tuia te papa e takoto nei

Tuia tātou te tangata ki te here o te aroha

Kia rongo te ao

Kia rongo te pō

Tākiri ko te ata

Ka pō, ka ao, ka awatea!

Kia huri taiāwhio atu rā te rere o taku manu mihi-ao. Tukua te aumihi ki ngā mate tūātinitini o te wā, ki te mate hoki i pā ki runga o Kia Aroha, tēnā koutou. Haere mai, haere koutou ki a nunui mā, kia roroa mā, ki te iwi pō e whanga ana ki a koutou. Kāore koa rā ko mātou tēnei ko te hinapōuri e kaikikini tonu nei te aroha mō koutou rā. Haere, whakangaro atu rā koutou ki ngā mātua tūpuna, kia ea ai te kōrero ko koutou ki a koutou.

E topa iho rā ngā whakaaro ki te papa whenua, ā, mātāmua ake ko te tamaiti kei te pūtahitanga o tēnei kaupapa. Mei kore ake te tamaiti kua kore tēnei kaupapa. Kei ngā rito tupu ake o tēnā, o tēnā pā harakeke kei tēnā, kei tēnā muka whenua, tēnā rawa rā ko koutou.

Huri tonu ake ō parirau, tiu atu rā ki ngā kura, ki ngā pouako, ki ngā ākonga hoki i whakaāe kia kuhu mai ki tēnei kaupapa, tēnā koutou. Nā koutou i tū ai, i tutuki ai te kaupapa nei. He kupu iti tēnei nā te aroha nui ki a koutou katoa.

Hokaia atu rā taku manu rere-ao, kai hea koia he tāhū hei piringa mōu? Me kore noa tēnei kaupapa i eke ki tōna ikeiketanga i te korenga hoki o koutou kei te Tāhuhu Mātauranga. Nāu i takoto te kaupapa kia anga whakamua ai ngā whakaaro ki te āpōpōtanga o tēnei mea te ako. He hua hoki tēnei pūrongo i te kaupapa nā koutou i whakatairanga. Kāti, kei konei te mihi ake.

Ka mutu, kei taku manu rere, mihia nuitia te kaipānui. Ko koe tonu tēnā e kikimi nei, e rarapu nei he rautaki whai oranga mōu, mō tō tātou ao Māori. Hei ahakoa ngā karawhiu o te wā, kotahi tonu nei ngā whakaaro ki te rapu i te mea ngaro e puta ai tātou ki te ora, e ora ake anō ai tātou.

E taku manu karore, e tau ki raro e.

E taku manu-ao, e tau ki raro e.

Kupu Whakataki

Ko te whāinga whānui o tēnei pūrongo, ko te whakakotahi i ngā rautaki ako ararau pai e whakamahia ana e ngā kura Māori hei rauemi āwhina mō te hunga whakaako i ngā kura Māori.

Kua tīkina atu ngā mātāpono e toru, ngā āhuatanga e whā hoki o te ako ararau e ai ki te Tāhuhu Mātauranga Anga Ako Ararau hei arataki i ngā kōrero.

Kua āta wherawherahia ngā rautaki o ngā kura e toru e mārakerake ai te kite he aha i pēnā ai rātou me te take hoki i pēnā ai ā rātou whakahaere i te ako ararau ki ā rātou nei kura.

Ngā Kura:

1. Kia Aroha College: He Kura Kaupapa Motuhake (Designated Special Character School), tau 7-13, he reo rua te reo whakaako;

2. Te Kura Ākonga o Manurewa: He Kura Kaupapa Māori, he tau 1-8, he reo rumaki te reo whakaako;

3. Sylvia Park School: He Kura Tuatahi (Primary School), tau 6, 7, 8. Ko Te Puna Waiora te ingoa o te kāhui Māori o te kura; e toru ngā akomanga rumaki reo MMI (Māori Medium Immersion). He reo rua te reo whakaako, heoi, ko te reo Ingarihi tonu te reo matua o aua akomanga.

Ngā Mātāpono o te ako ararau me tētehi atu whakamārama:

1. Mana Ōrite: Ko te mana motuhaketanga o te tamaiti e rangatira ai tana ako ahakoa ki hea.

2. Te Pā Harakeke: Ko te ūkaipō o te tamaiti e mana ai tana tū i ana taiao ako maha.

3. Taonga Tuku Iho: Ko te kākano i ruia mai i Rangiātea e kore ia e ngaro, engari rā, ka tupu, ka puawai, ka rea tōna pitomata me ōna iho pūmanawa.

Ngā Āhuatanga o te ako ararau me tētehi atu whakamārama:

1. Mokowā: I-Naianei - Mā te wā e tohu i te wā e kounga ai te whakaako, te ako; Ki-Naianei - Mā te Taiao e tohu i te wā e kounga ai te whakaako, te ako.

2. Taiao Ako: Ko ngā taiao e toru o te tamaiti, ko te puna ako, ko te kāinga, me tōna kotahi.

3. Rautaki Whakaako: Nā ngā hoa-haere e rumakina nei te tamaiti e tohu i te kounga o te taiao ako.

4. Rauemi Ako: Nā ngā rauemi-haere e rumakina nei te tamaiti e tohu i te kounga o te taiao ako.

He Kitenga

Kupu Whakakapi

He kupu hou te ako ararau ki te nuinga o ngā kura Māori i uiuitia, hoi anō rā, ehara ōna mātāpono me ōna āhuatanga i te mea hou i roto i ngā kura Māori. Kua roa nei ngā kura e āta tātari ana i ā rātou anō; akoranga mai, kaupapa mai, kaiwhakaako mai, tamariki mai, whānau mai, rauemi mai, pūkenga mai hoki. Ko te whai kia puta he rautaki e kounga ake ai te whakaako i te tamaiti kia eke ai ia ki tētehi anō taumata o tana ako mātauranga, kia mātātoru tana mārama ki ngā take maha o te ao. Mā te tamaiti anō e tīpako i āna kai mō tōna kete e rite ai ia ki te ara takatū e wawata nei a ia te whai.

Ngā Kitenga Whānui

Ngā Mātāpono o te ako ararau:

Mana Ōrite: Ko te mana motuhaketanga o te tamaiti e rangatira ai tana ako ahakoa ki hea.

Kua whakaritea kētia ngā kaupapa matua, ngā uara me ngā mātāpono hei kawenata, hei tikanga motuhake mō ia kura me ā rātou whakahaere i te kura. Tēnā oti, ko te tamaiti tērā e nanao atu ana i ngā hua o ēnā whakaritenga ā ngā kura.

Te Pā Harakeke: Ko te ūkaipō o te tamaiti e mana ai tana tū i ana taiao ako maha.

Nā ngā whakaritenga o te kura i whai wāhi ai ngā tamariki ki te whāwhā me te whātoro i te takiwā o tō rātou ao i raro i te marumaru o ngā pā harakeke. Tamaiti ākona i te kāinga tū ana i te marae, tau ana.

Taonga Tuku Iho: Ko te kākano i ruia mai i Rangiātea e kore ia e ngaro, engari rā, ka tupu, ka puawai, ka rea tōna pitomata me ōna iho pūmanawa.

Kua whakatakotoria ngā kura i ngā rautaki e pōwhiritia ai te ngākau ō ngā tamaiti kia toa ai tana tupu i roto i āna tini akoranga i ngā taiao maha. Ko tō manawa ko tōku manawa ka irihia.

Ngā Āhuatanga o te ako ararau:

Mokowā: I-Naianei - Mā te wā e tohu i te wā e kounga ai te whakaako, te ako; Ki-Naianei - Mā te Taiao e tohu i te wā e kounga ai te whakaako, te ako.

Ko te Wā me te Taiao hei ringatohu ako e tō ai te tamaiti kia oho ai tōna mauri ako. Rite kia rite!

Taiao Ako: Ko ngā taiao e toru o te tamaiti, ko te puna ako, ko te kāinga, me tōna kotahi.

Ko ngā taiao ako hei wāhi wheako mā te tamaiti hei whakatenatena i a ia ki te whakapūmau i ōna iho pūmanawa.

Rautaki Whakaako: Nā ngā hoa-haere e rumakina nei te tamaiti e tohu i te kounga o te taiao ako.

Nā te whanaungatanga o te tamaiti ki ōna hoa-haere me ōna hoa-haere ki a ia, ka rarata te ngākau ki te ako.

Rauemi Ako: Nā ngā rauemi-haere e rumakina nei te tamaiti e tohu i te kounga o te taiao ako.

Nā ngā taputapu me ngā rauemi tautoko i ngā akoranga ā te tamaiti, ka ea ai āna mahi ki tētehi anō taumata.

Hei whakakōpani ake i tēnei pūrongo, kua whakatauirahia e ēnei kura e toru i te ako ararau ki tā rātou i whakapae ai, ki tā rātou i whakahaere ai, hei huarahi pai mō te ako i ngā tamariki kia eke ai rātou ki te angitu.

Ko te manu kai i te miro, nōna te ngahere.

Ko te manu kai i te mātauranga, nōna te ao.